نظام سلامت در ایران
آشنایی با نظام سلامت در ایران
حاکمیت نظام سلامت در ایران و سایر کشورها شامل نگارش و تالیف قوانین و مقررات این حوزه، تعیین اولویتها، برنامهریزی، ایجاد ائتلاف و هماهنگی میان نهادهای متولی و نظارت بر ارائهی خدمات سلامت میباشد. طراحی دقیق و علمی سیستم نظام سلامت با لحاظ ظرفیت سازمانی آن، تاثیر مستقیمی بر کارایی و اثربخشی نظام سلامت هر کشوری دارد. ساختار سازمانی این نظام به صورت متمرکز و غیرمتمرکز قابل طراحی میباشد. وظایف حاکمیتی در ساختار متمرکز، به صورت کامل در اختیار وزارت بهداشت است. در مقابل و در ساختار غیرمتمرکز، وزارت بهداشت این وظایف را به استانها واگذار کرده و تنها نقش هماهنگی و نظارت را عهدهدار میباشد.
در نظام سلامت، وزارت بهداشت متولی تامین، ارتقاء و حفظ سلامتی جامعه را عهدهدار بوده اما این مهم تنها با مشارکت بخشهای مختلف خصوصی و دولتی از جمله آموزش و پرورش، امنیت، محیط زیست، NGO ها و … میسر میباشد. در مقالهی پیش رو سعی شده تا با نگاهی دقیق به ساختار نظام سلامت در ایران ( از گذشته تا کنون و بررسی تاریخچه نظام سلامت در ایران ) اهداف تعیین شده توسط وزارت بهداشت، اقدامات صورت گرفته و میزان دستیابی به این اهداف در سالهای گذشته را مورد بررسی قرار دهیم.
تاریخچه نظام سلامت در ایران
پس از پایان جنگ جهانی دوم و با کمک NGO های بینالملی شرایط بهداشتی کشور رو به بهبود قرار گرفت. این همکاریها سبب شد تا در سال ۱۳۴۲ ایران بتواند با بیماریهای همچون آبله، طاعون و مالاریا مقابله و به طور کامل این بیماریها را از بین و یا کنترل کند. همچنین ایران در سال ۱۳۴۹ موفق به کنترل وبا در کشور گردید. بیمارهایی که روزگاری در کشور جان انسانهای بسیاری را گرفته و عملا امکان کنترل آن میسر نبوده است.
پیشنهاد مطالعه:
مطالعهی مقاله ………..
براساس آمارهای موجود در بانک جهانی، تعداد پزشکان ایران در سال ۱۳۳۷ به ازای هر ۱۰ هزار نفر، ۲ پزشک بوده است. البته عمدهی این پزشکان خارجی و بویژه هندی بودهاند، به ظوری که تا سال ۱۳۶۷ نیز ۵۰۰۰ پزشک خارجی در کشور مشغول به فعالیت بودند. خوشبخانه و با تلاشهای صورت گرفته این میزان اکنون به ۱۶ پزشک به ازای هر ده هزار نفر افزایش یافته است (میانگین جهانی بیانگر ۱۷ پزشک به ازای ۱۰ هزار نفر می باشد).
تعداد پزشکان ایران در سال ۱۴۰۳
آمارهای موجود تا پیش از سال ۱۳۶۰ بیانگر ۷ دانشکده پزشکی، ۳ دانشکده دندانپزشکی و ۳ دانشکده داروسازی در کل کشور میباشد. این تعداد هماکنون با رشد ۱۰ برابری به ۶۷ دانشکده در کل کشور افزایش پیداکرده است. در واقع هماکنون در تمامی استانهای ایران حداقل یک دانشکدهی پزشکی تاسیس و در حال ارائهی خدمات نظام سلامت در ایران و به مردم عزیز کشور میباشند.
همچنین تعداد پزشکان عمومی و متخصص ایران با رشد بیش از ۱۰ برابری نسبت به سال ۱۳۵۹ از ۱۴ هزار پزشک به ۱۵۰ هزار پزشک افزایش یافته است. درواقع پس از بررسی تاریخچه نظام سلامت در ایران میتوان به اهمیت و میزان تلاشهای صورت گرفته در این سالها پی برد. در کنار این موارد باید عنوان کرده که ایران موفق به کسب رتبه اول تولید علم در منطقه و رتبه ۱۵ دنیا شده است. همچنین تاسیس دانشگاه های علوم پزشکی در کشورهایی از جمله عراق، تاجیکستان، غنا و … خود بیانگر میزان پیشرفت نظام سلامت در ایران بوده که البته همچنان جای کار داشته و دارد.
به عنوان مثال و برای اهمیت اقدامات صورت گرفته در نظام سلامت ایران می توان به میزان مرگ و میرا مادران باردار در کشور اشاره کرد. سازمان نظام پزشکی کل کشور در آبان ۱۴۰۲ تعداد فوت مادران باردار را عدد ۲۰ به ازای هر ۱۰۰ هزار تولد زنده اعلام کردهاست. این در حالی است که این عدد تا ۴۰ سال پیش بالغ بر ۲۰۰ مرگ مادر باردار به ازای هر ۱۰۰ هزار تولد زنده ثبت شده است.
اهداف نظام سلامت
اهداف نظام سلامت در ایران شامل ۳ هدف اصلی و بنیادی میباشد. ارتقاء سلامت جامعه، پاسخ به انتظارات مردم و محافظت مالی در برابر هزینههای سلامت نامطلوب، سه هدف اساسی این نظام میباشد. درواقع مهمترین هدف نظام سلامت ارتقاء سلامت جامعه است. درکنار این مهم قابلیت دستیابی افراد مختلف جامعه به خدمات درمانی و عادلانه بودن این خدمات نیز از جنبه های حائز اهمیت دیگر بوده که به نظام سلامت یک کشور کمک کرده تا بتواند انتظارات مردم جامعهی خود را پاسخی درخور و شایسته بدهد. همچنین نظام های سلامت دارای کرارکردهای چهارگانه زیر میباشند.
- ارئهی خدمات به مفهوم : ارائهی توزیع خدمات سلامت فردی و غیرفردی
- تولید منابع به مفهوم : تهیه و تامین منابع انسانی و فیزیکی ضروری جهت امکان ارائهی خدمات فردی و غیرفردی
- تامین مالی به مفهوم : افزایش، انباشت و مدیریت درآمدهای کسب شده جهت جهت خرید این خدمات
- تولیت به مفهوم : عمل به صورت متولیان کلی این منابع، نیروها و انتظاراتی که به آنها مربوط میشود
شاخصهای اعلامی از سوی سازمان بهداشت جهانی (اشتغال، استقلال، امنیت، مسئولیت فردی، سطح سواد، خدمات بهداشتی و درمانی و … ) بیانگر پیچیدگی موضوع سلامت انسانها میباشد. درواقع این مهم و ارتقاء سطح سلامت جامعه و بهبود رتبهی جهانی آن تنها با کمک تمامی سازمانها و نهادهای خصوصی و دولتی میسر می باشد. لذا برای دستیابی به این مهم توجه به عوامل فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی یک جامعه با نگاهی سیستماتیک و انجام برنامه ریزیهای دقیق با محوریت نظام سلامت و حاکمیت بیش از پیش این نظام سلامت در ایران لازم است.
ساختار نظام سلامت در ایران
در ایران نیز همچون سایر کشور های درحال توسعه و با توجه به تولیت دولتی حاکم بر ساختار نظام سلامت ایران، سیستم غالب براین ساختار سیستم تعاون همگانی میباشد. در این سیستم بیمه های گوناگون مشغول به فعالیت و ارائهی خدمات هستند. همچون پزشکان عزیز در دو بخش خصوصی و دولتی به صورت همزمان فعالیت داشته که این مهم خود تاثیر بسیار زیادی بر عملکرد سیستم و ساختار نظام سلامت در ایران میگذارد. همچنین پیجیدگی تقسیم ارائهی خدمات درمانی بین موسسات مختلف خود تحلیل صحیح سیستم حاکم بر ساختار نظام سلامت در ایران بیش از پیش دشوار کرده است.
سیستم تعاون همگانی
تعداد زیاد سازمانهای ارائه دهنده خدمات بهداشتی و درمانی و موسسات بیمه ( خصوصی و دولتی ) از ویژگیهای بارز سیستم تعاون همگانی می باشد. در کشورهایی که نظام سلامت آنها جزء سیستم تعاون همگانی تعریف میشود، خدمات بهداشتی درمانی به مردم به یکی از ۳ شکل “خدمات سلامت عمومی”، “خدمات درمانی بخش خصوصی” و برنامه های تامین اجتماعی ویژه کارکنان برخی سازمانها” ارائه میگردد. در چنین ساختاری زیادی مراجعان و کمبود منابع مالی مشاهده می شود. همچنین پزشکان نیز به صورت خصوصی و در بش های مشغول به فعالیت می باشند.ی ویژه کارکنان سازمانهای خاص” ارائه میگردد. در چنین نظام ارائه خدمتی، معمولا کمبود منابع مالی و زیادی مراجعان، به علاوه حضور آزاد پزشکان در فعالیتهای بخش خصوصی را شاهد هستیم.
سیستم بیمه های عمومی
سیستم بیمه های عمومی که در بیشتر کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی وجود دارد، بیمه زیرساخت نظام ارائهی خدمات را تشکیل می دهد.
نظام بهداشت و درمان ملی
در کشورهایی که ساختار نظام سلامت آنها از نوع نظام بهداشت و درمان ملی می باشد، تامین هزینه های سلامت از طریق اخذ مالیات از شهروندان صورت میگیرد. دولت دراین سیستم تضمینکنندهی تمام اعتبارات بخش بهداشت و درمانی کشور بوده و لذا مردم به عنوان گیرندهی خدمات، پرداخت مستقیمی انجام نمی دهند. در این سیستم دولت برای کاهش هزینهها، پیشگیری را بر درمان اولویت داده و بیشتر خدمات به صورت مراقبتی مثل استفاده از پزشک خانواده میباشد.
دلایل بهبود وضعیت نظام سلامت کشور
در دهههای اخیر بدلیل اطلاع رسانیها و بهبود سطح آگاهی عمومی در زمینهی بهداشت و از طرفی فزونی فارغ التحصیلان این رشتهها، مشکل کمبود و عدم تناسب تعداد پزشک و بیمار تا حدود بسیار زیادی رفع شدهاست. از طرفی ابزار اطلاعرسانی نیز رشد بسیاری زیادی نسبت به گذشته داشتهاست. رشد شبکههای مجازی و وجود گروهها و صفحات آنلاین مختلف در جهت بهبود آگاهی عمومی بخصوص در زمینهی تغذیه، بهداشت و پیشگیری و همچنین معرفی پزشکان معتبر از طریق این شبکهها و آشنایی اولیهی بیماران با آنها سبب بهبود وضعیت نظام سلامت در ایران گردید. البته و با وجود آگاهی و پیشگیری در جهت حفظ سلامت و بهداشت فردی، همچنان بدلیل آلودگی هوا، غذاهای غیرارگانیک و صنعتی، عدم تحرک افراد به دلیل مشاغل پشت میزی، جامعهی پزشکان و مشاغل مرتبط با این رشته در صدر جدول حرفههای پرکاربرد و درآمدزا هستند.
دسترسی به پایگاه ها و نشریات علمی معتبر بین المللی
امروزه و بواسطهی رشد اینترنت دسترسی به پایگاههای علمی معتبر و کتابخانههای آنلاین برای دانشجویان و پزشکان فعال در نظام سلامت ایران براحتی امکانپذیر میباشد. در نتیجه ترجمه و اقتباس از آخرین دستاوردهای علمی کمک شایانی به پیشرفت دانش پزشکی در ایران و جهان کردهاست. همچنین تمام افرادی که مرتبط به این شاخه علمی بوده و از افراد موثر در نظام سلامت کشورهای مختلف میباشند، موظف بوده تا براساس آخرین دستاوردهای پزشکی دنیا خود را بهروز نگاه دارند. از جمله ژورنالهای معتبر پزشکی میتوان به موارد زیر اشاره داشت:
- AAMCNEWS
- Advances in Medical Education and Practice
- African Journal of Health Professions Education
- Ariadne
- Asia Pacific scholar: medical and health professions education
- Australian Journal of Clinical Education
- The Smithsonian
- BMC Medical Education
- Canadian Medical Education Journal
- E-Health Telecommunication Systems and Networks
- New Scientist
- Annual Review
- Psychologu Today
- Scientific American Mind
- Nature Reviews Genetics
- Of Immunology
طرح تحول نظام سلامت در حوزه بهداشت
طرح تحول سلامت، طرحی برای بهبود سیستمهای سلامت ایران است. این طرح در تاریخ ۱۵ اردیبهشت ماه ۱۳۹۳ با سه رویکرد اصلی آغاز شد. رویکرد اول طرح تحول نظام سلامت ایران حفاظت مالی از مردم میباشد. دو رویکرد دیگر به ترتیب عبارت از ایجاد عدالت برای دسترسی به خدمات سلامت و ارتقاء کیفیت خدمات بوده است. هرچند که همچنان این طرح بطور کامل اجرایی نشده، اما قطعا شاهد تحولات مثبتی در این طرح بوده ایم. از جمله بسیاری از افرادی که بیمه نبوده اند را تحت پوشش قرارداده و از همه مهمتر موجبات توسعه زیرساختهای سلامت و تجهیز و بهسازی ظرفیتهای مختلف در جهت بهبود و افزایش کارایی نظام سلامت در ایران شده است.